CHAD

>> Co to jest?
Choroba afektywna dwubiegunowa (CHAD) to zaburzenie psychiczne, które dawniej określano nazwą choroby maniakalno-depresyjnej. Dwubiegunowość choroby oznacza, że w jej przebiegu występują okresowo i naprzemiennie dwa bieguny zaburzeń – stan manii i stan depresji. Dla rozpoznania choroby afektywnej dwubiegunowej konieczne jest stwierdzenie, że dany pacjent przebył w swoim życiu co najmniej jeden epizod manii lub hipomanii.

Choroba swój początek ma zwykle po 20 roku życia, ale każdy, bez względu na wiek, może zachorować na chorobę afektywną dwubiegunową – nie mają znaczenia status społeczny, narodowość, pochodzenie etniczne, kolor skóry czy płeć.

>> Epizod depresyjny
Charakteryzuje się tym, że chory traci swoje dotychczasowe zainteresowania, nie potrafi odczuwać przyjemności z czegoś, co dawniej sprawiało mu radość, w jego nastroju dominuje smutek. Pojawia się nadmierna męczliwość, utrata energii życiowej, niechęć do podejmowania jakichkolwiek zadań, z którymi wcześniej dobrze sobie radził. Ogromną trudność zaczyna sprawiać podjęcie decyzji, wykazanie inicjatywy. Towarzyszy temu natłok i gonitwa myśli, niekiedy odrętwienie. Zazwyczaj występuje zmniejszenie libido oraz zaburzenia apetytu. Chory skarży się też często na bóle głowy, zmęczenie, problemy ze snem. Czuje się bezwartościowy, widzi same negatywne cechy swojego funkcjonowania, towarzyszy mu poczucie utraty nadziei i braku wpływu na poprawę swojej sytuacji. Takie pesymistyczne nastawienie powoduje również często pojawienie się myśli samobójczych, niekiedy z tendencją do ich realizacji.

>> Epizod maniakalny
Pojawia się w przebiegu choroby afektywnej dwubiegunowej i jest jakby przeciwieństwem samopoczucia w epizodzie depresyjnym. Chory odczuwa wzmożone poczucie radości, szczęścia, posiadania energii życiowej, nadpobudliwość. Potrzebuje niewiele snu. Chociaż takie samopoczucie może wydawać się znacznie korzystniejsze niż w fazie depresji, to jednak bardzo szybko może ono zmienić się w rozdrażnienie, a nawet agresję i wrogość. Pacjent żywi przekonanie o swoich niezwykłych zdolnościach, talentach, możliwościach. Czasem rodzi to tendencje do dominacji, natarczywego forsowania własnych poglądów, pomysłów, narzucania innym swojego zdania w poczuciu własnej nieomylności. Osoba taka ma na ogół mocno obniżoną tolerancję na frustracje, dąży do natychmiastowego zaspokajania swoich potrzeb, a gdy jest to niemożliwe reaguje niezadowoleniem lub agresją. W epizodzie manii pacjent mówi szybko, porusza bardzo wiele wątków, nie daje sobie przerwać. Rodzą się u niego nierzeczywiste wyobrażenia na temat posiadanych bogactw, władzy, silnych uczuć. Może on podejmować wiele ryzykownych i niebezpiecznych zachowań jak niekontrolowane wydawanie pieniędzy, łącznie z zaciąganiem zobowiązań finansowych, bójki, szybka jazda samochodem, ryzykowne kontakty seksualne, podejmuje się realizacji nowych przedsięwzięć, które wkrótce porzuca. Często towarzyszy temu nadużywanie alkoholu i innych substancji psychoaktywnych, angażowanie się w hazard. W znacznie nasilonym epizodzie mogą pojawić się objawy psychotyczne jak np. urojenia wielkościowe o byciu kimś bardzo ważnym, wszechmocnym. Pacjent jest bezkrytyczny wobec własnych objawów nie traktuje ich jak części choroby. Bardzo trudno przekonać osobę w fazie manii do leczenia, gdyż wyraża ona przekonanie, że czuje się lepiej niż kiedykolwiek, ma energię potrzebna do realizacji zadań życiowych, jest szczęśliwa i twórcza. Na sugestię interwencji lekarskiej reaguje odpowiedzią typu „lecz się sam, ja czuję się świetnie”.

>> Epizod hipomaniakalny
To stan w którym występują objawy podobne do manii ale o znacznie mniejszym nasileniu. Osoba w tej fazie odczuwa podwyższenie nastroju i wzmożony napęd psychoruchowy, ale z możliwością kontroli swoich zachowań i przynajmniej częściowym krytycyzmem. Odczuwa radość, zadowolenie z życia, pozytywne nastawienie do siebie i świata, wzmożoną energię życiową, łatwość, szybkość, kreatywność w myśleniu i działaniu, małą potrzebę snu i odpoczynku, a dużą ochotę do działania. Pacjent jest wtedy najczęściej bardzo pozytywnie odbierany przez otoczenie jako czarujący, elokwentny i przejawiający inicjatywę. Łatwo znajduje towarzystwo. Może również podejmować zachowania nieprzemyślane czy ryzykowne, ale ma wobec nich przynajmniej częściowy krytycyzm i w jakimś stopniu kontroluje je. Często w hipomanii występują zaburzenia koncentracji. Pacjent, jak i jego bliscy są czasami zadowoleni z takiego samopoczucia, bo pozwala ono sądzić, że po okresie depresji i braku chęci do życia człowiek wreszcie czuje się lepiej. Stan ten bywa źródłem oryginalnych pomysłów i inspiracji twórczych. Niestety cena, jaką zwykle za to płaci jest bardzo wysoka – zniszczone relacje z bliskimi, uzależnienia, długi, utrata pracy zbiegające się zwykle z nawrotem objawów depresyjnych.

>> Epizod mieszany
Mówimy o nim, gdy u osoby dotkniętej chorobą afektywną dwubiegunową w tym samym czasie występują objawy depresyjne i maniakalne lub hipomaniakalne. Chory jest pełen energii, nadmiernie aktywny i mało śpi, a jednocześnie bywa drażliwy i doświadcza przygnębienia oraz poczucia beznadziejności. Zwykle takim objawom towarzyszy niepokój.

>> Leczenie
Przyczyn wystąpienia zaburzeń afektywnych dwubiegunowych można dopatrywać się w podłożu genetycznym, czynnikach społecznych i środowiskowych, które mają wpływ na nasilenie i przebieg choroby. Sam pacjent może pomagać sobie w stabilizacji samopoczucia poprzez takie zabiegi jak ustalony rytm dnia i nocy porządkujący pory aktywności i wypoczynku, regularność posiłków i innych ważnych elementów codziennego funkcjonowania.

Leczenie zaburzeń afektywnych wymaga odpowiedniej kompleksowej terapii – farmakoterapii, psychoterapii oraz wsparcia ze strony rodziny.

Podstawę stanowi odpowiednio dobrana kuracja lekami, tzw. stabilizatorami nastroju, działającymi na oba bieguny zaburzenia – stany depresyjne i maniakalne. Należy kontynuować ją również w okresie remisji- ustąpienia objawów, co poprawia samopoczucie i pomaga zapobiegać wahaniom nastroju. Stabilizatory nastroju pomagają zmniejszyć ryzyko nawrotów. U większości pacjentów z chorobą dwubiegunową stosuje się kurację dwoma lub większą liczbą leków. W leczeniu mogą być stosowane leki przeciwdrgawkowe, benzodiazepiny, neuroleptyki i antydepresanty. Terapia wymaga odstawienia alkoholu i wszelkich innych substancji psychoaktywnych, które mogłyby zmniejszyć skuteczność leku lub przyspieszyć jej nawrót. Choroba afektywna dwubiegunowa to zaburzenie o charakterze przewlekłym i nawracającym, dlatego konieczna jest stała współpraca pacjenta z lekarzem i nieporzucanie leczenia, gdy nastąpi poprawa.

Aby uzyskać optymalny efekt leczenia, farmakoterapia powinna być wspomagana odpowiednim oddziaływaniem psychoterapeutycznym. Psychoterapia nie leczy istoty choroby afektywnej dwubiegunowej, ale pomaga zrozumieć i zaakceptować chorobę oraz radzić sobie z różnymi potencjalnymi problemami, które mogą wyzwalać lub podtrzymywać zaburzenia nastroju. W zależności od potrzeb i rodzaju problemów pacjenta można mu zaproponować różne formy psychoterapii (indywidualną, grupową, terapię małżeńską lub rodzinną). Najważniejszą metodą psychoterapeutyczną wspomagającą leczenie farmakologiczne jest psychoedukacja polegająca na informowaniu, uczeniu, przekazywaniu wiedzy na temat choroby pacjentom i ich najbliższemu otoczeniu.

Ważnym sposobem zapobiegania nawrotom jest analiza rozwoju epizodów choroby. Na ogół zmiany w zachowaniu nasilają się w ciągu kilku dni lub tygodni. Kolejność, w jakiej te zmiany się pojawiają, jest często powtarzalna i specyficzna dla danego pacjenta. U większości chorych w okresie przed wystąpieniem manii nasilają się zaburzenia snu, narasta niecierpliwość, zmienia się sposób ubierania lub wzrasta popęd seksualny. Zmiany te mogą nie być dostrzeżone przez chorego, ale być zauważone przez najbliższych żyjących na co dzień z pacjentem. Tego rodzaju informacje są niezwykle istotne dla wczesnego rozpoznania nawrotu. Konsultacja z lekarzem na tym etapie rozwoju epizodu choroby umożliwia dostosowanie leczenia do zaistniałej sytuacji i zapobieganie nasileniu się objawów.