Lęk

>> Co to jest?
Lęk to negatywny stan emocjonalny związany z przewidywaniem nadchodzącego z zewnątrz lub pochodzącego z wewnątrz organizmu nieokreślonego niebezpieczeństwa, objawiający się jako niepokój, uczucie napięcia, skrępowania, zagrożenia. W odróżnieniu od strachu jest on procesem wewnętrznym, nie związanym z bezpośrednim zagrożeniem lub bólem. Lęk i strach mogą mieć znaczenie „ostrzegawcze”, przygotowujące do walki z zagrożeniem, które pojawia się w naszym otoczeniu. Lęk przybiera postać choroby, gdy zaczyna dominować w uczuciach człowieka, powoduje cierpienie oraz zakłóca lub uniemożliwia funkcjonowanie oraz gdy jest on niewspółmierny do bodźca, który go wywołał lub pojawia się w ogóle bez zaistnienia jakiegokolwiek powodu.

Wyróżniamy różne rodzaje lęku:

• fobia – zaburzenie polegające na reagowaniu bardzo silnym lękiem w pewnych, zawężonych sytuacjach, w odniesieniu do określonych zjawisk, zwierząt, przedmiotów lub nawet tylko wyobrażeń o nich. Reakcja ta jest nieproporcjonalna do realnego zagrożenia i polega przede wszystkim na unikaniu wywołujących go przyczyn, co może utrudniać codzienne funkcjonowanie.

• lęk napadowy – to stan bardzo silnego i gwałtownie narastającego lęku, któremu towarzyszą objawy somatyczne. Z reguły taki napad lęku trwa nie dłużej niż 30 minut. Pacjent doświadcza bardzo nieprzyjemnych odczuć zbliżającego się zagrożenia, śmierci, popadania w szaleństwo, utraty kontroli nad samym sobą i tym, co się z nim dzieje.

• zespół lęku uogólnionego – polega na ciągłym, nadmiernym zamartwianiu się, odczuwaniu lęku, napięcia wewnętrznego bez jakiejkolwiek konkretnej przyczyny, często pojawia się w zaburzeniach depresyjnych.

• zespół stresu pourazowego (PTSD) – rodzaj zaburzenia lękowego będący skutkiem przeżycia traumatycznego wydarzenia. Zaburzenia powoduje stres o bardzo dużej sile (np. wojna, gwałt, przebywanie w obozie koncentracyjnym, katastrofa). Jest to opóźniona lub przedłużona reakcja na to, czego człowiek doświadczył. U osoby będącej ofiarą lub świadkiem takiego zdarzenia rozwijają się objawy polegające na rozpamiętywaniu wspomnień związanych z wydarzeniem. Pojawiają się często trudności w panowaniu nad emocjami, nagłe wybuchy gniewu, drażliwość, nieufność, depresja, pogarszające się funkcjonowanie.

>> Objawy towarzyszące lękowi
Bardzo często zaburzeniom lękowym towarzyszą objawy somatyczne takie jak:

• poczucie duszności, braku powietrza, trudności w oddychaniu,

• nadmierna potliwość, uderzenia gorąca,

• drżenie całego ciała lub jego części, roztrzęsienie,

• zwiększone napięcie mięśniowe, bóle mięśni,

• drętwienie kończyn, krótkotrwały paraliż,

• mrowienie, swędzenie skóry,

• kołatanie serca, ból serca, uczucie nierównomiernej jego pracy,

• bóle brzucha, nudności, wymioty, biegunka,

• zawroty głowy, uczucie, że zaraz nastąpi omdlenie,

• trudności z mową, przełykaniem, uczucie „kuli w gardle”, suchość w ustach

• nadmierna męczliwość,

• częste oddawanie moczu lub uczucie parcia na pęcherz.

Oprócz objawów somatycznych obecne są również reakcje psychologiczne i emocjonalne:

• negatywna ocena własnych możliwości poradzenia sobie z problemem i dostępnej pomocy,

• zamartwianie się, „układanie” katastroficznych scenariuszy,

• poczucie utraty kontroli nad sytuacją, odczucie, że „zaraz zwariuję”,

• nadwrażliwość na bodźce zewnętrzne,

• trudności w koncentracji uwagi,

• niemożność odprężenia,

• trudności z zasypianiem, wybudzanie w nocy z uczuciem leku,

• napięcie, drażliwość, obniżony nastrój, poczucie bezradności.

>> Co można zrobić, by oswoić swój lęk?
Możemy sami pracować nad tym, by radzić sobie z lękiem i zmniejszyć jego nasilenie. Bardzo często boimy się tego, czego nie znamy, a więc próba przyjrzenia się temu, czego się boimy, adekwatna ocena może prowadzić do osłabienia lęku. To tak jak z ciemną piwnicą w czyimś domu, do której przyszłoby nam wejść – wyobraźnia podpowiada najstraszniejsze scenariusze o czekających tam zagrożeniach. Ale gdy zapalimy światło nie jest już tak przerażająco.

Często skuteczną metoda pomagającą opanować lęk jest trening relaksacyjny. Opiera się on na założeniu, że osiągnięcie stanu relaksacji fizycznej sprzyja uzyskaniu odprężenia psychicznego i odwrotnie. Skutkiem chronicznego stresu może być wysoki poziom naprężenia mięśni. Zwracając szczególną uwagę na takie doznania jak napinanie i rozluźnianie mięśni można świadomie likwidować napięcie i uczyć się uspokajać ciało i redukować lęk. Techniką, która wykorzystuje tą zasadę jest progresywna relaksacja mięśni. Polega ona na napinaniu i rozluźnianiu głównych grup mięśni w odpowiedniej kolejności.

Innym sposobem relaksacji jest kontrolowane oddychanie. Lęk powoduje z reguły, że nasz oddech staje się płytki, przyspieszony, nieregularny. Może to powodować zmiany w gospodarce tlenu i dwutlenku węgla w organizmie, które nasilają objawy fizjologiczne towarzyszące lękowi. By móc temu przeciwdziałać potrzebna jest większa świadomość własnych nawyków oddechowych i tego, jak oddech może być używany dla relaksacji. Specjalista może zaproponować ćwiczenia z zakresu tej techniki.

Inną metodą redukowania lęku jest odwracanie uwagi od myśli związanych z lękiem lub objawów fizycznych mu towarzyszących. Skupienie się na czymś, co nas zaabsorbuje pozwoli na obniżenie napięcia i opanowanie lęku.

Najczęściej unikamy tego, czego się boimy. Lęk wymusza więc na nas w wielu przypadkach rezygnowanie z niektórych aktywności czy ogranicza nasze życie społeczne i zmniejsza satysfakcję z niego. Nie powoduje to wcale, że nasz lęk maleje. Wręcz przeciwnie unikanie sytuacji czy obiektów, które wywołują w nas lęk, powoduje, że jest on tym większy gdy mimo woli się z nim zetkniemy. Dlatego warto podejmować próby konfrontacji z bodźcami, które ten lęk wywołują. Zaczynając od tych, które najmniej nas przerażają stopniowo podejmując coraz trudniejsze wyzwania. Świadomość, że poradziliśmy sobie z mniej zagrażającymi czynnikami pozwala uwierzyć w swoje zdolności do radzenia sobie i stawić czoła silniejszym lękom.

>> Leczenie
Jeśli jednak opisane wyżej próby radzenia sobie z lękiem i im podobne metody nie pomagają należy zgłosić się po specjalistyczną pomoc. Zbadanie objawów i podłoża lęku pozwoli na zaproponowanie odpowiedniego leczenia. Najczęściej jest to psychoterapia lub farmakoterapia lub obie te metody jednocześnie. Oddziaływania psychoterapeutyczne najczęściej prowadzone są na zasadzie dokonania zmian we własnym myśleniu i zachowaniu lub czasem, w postaci długoterminowej psychoterapii.

W farmakoterapii podstawowymi stosowanymi środkami są niektóre leki przeciwdepresyjne, które posiadają również działanie przeciwlękowe. Ich pierwsze efekty można zauważyć po kilkunastu dniach i pozwalają na osiąganie trwałej poprawy samopoczucia. Leki uspokajające (zwykle benzodiazepiny), które kojarzone są z terapią zaburzeń lękowych co prawda dają szybką poprawę, ale często działają na krótko i wraz ze stosowaniem spada ich skuteczność. Mogą być przydatne w doraźnym opanowywaniu lęku, jednak nie jest wskazane, by były stosowane przez dłuższy czas. Psychiatra po zapoznaniu się z problemem pomoże dobrać odpowiedni lek, który zminimalizuje lęk i towarzyszące mu objawy zakłócające dobre funkcjonowanie.